O(pi)nion Utthappa

सखोल, मूलगामी  चिकित्सा; स्वतंत्र विचार; आपण जे करतो ते ‘का’ करतो याची पक्की जाणीव; कोणत्याही प्रभावापुढे डगमगून न जाता ह्या जाणिवेवर ठाम राहण्याची ‘निर्भय साधना’; आणि ह्या सर्वांबरोबर अतिशय प्रभावी, कलात्मक व सौंदर्यपूर्ण सृजन करू शकणार्‍या; अक्षरशः एका हाताच्या बोटावर मोजता येतील अशा महान कलाकारांमधे कुमारजींचा समावेश होतो. त्यांच्या सर्वस्पर्शी व्यासंगाला आणि कुतुहलाला कोणताही विषय वर्ज्य नव्हता. कुमारजींच्या प्रत्येकच प्रस्तुतीत त्यांच्या ह्या सर्वस्पर्शी व्यासंगाचे दर्शन व्हायचे. विषयवस्तूची मांडणी साकल्याने, सर्व बाजूंनी विचार करून केलेली असायची. त्यात वर्षानुवर्षे गृहित धरलेल्या विचारांना छेद देऊन, अतिशय आनंददायक असा नवा विचार देण्याचे सामर्थ्य होते. ह्या सामर्थ्यामुळेच कुमारांचे रसिकांच्या मनात एकमेवाद्वितीय असे स्थान आहे. त्यांनी लोकांसमोर मांडलेले कवी-दर्शनाचे कार्यक्रमही ह्याला अपवाद नव्हते. कुमारजींनी भारतीय परंपरेतील अनेक कवींच्या रचना रसिकांपुढे सादर केल्या. ह्यात अनेक संत-कवींचा समावेश होता. मात्र ह्या मालिकेतील प्रत्येक संत -  कबीर, मीरा, सूरदास, तुलसीदास व तुक...

एखादी गोष्ट आपल्या डोळ्यांसमोर आली तर ती आपल्याला ‘दिसली’ असं आपण म्हणतो. पण काही गोष्टींच्या बाबतीत निव्वळ ‘दिसणं’ हा शब्दप्रयोग पुरेसा वाटत नाही. अश्या गोष्टींचं दिसणं नुसतं आपल्याला त्यांच्या अस्तित्वाची जाणीव करून देतं इतकच नाही तर दृष्टीच्या द्वारे आपल्या मनावर काही ‘संस्कार’ करून जातं. हा संस्कार बीजरूपाने झाला तरी नंतर वर्षानुवर्षे त्याचा आपल्या आत वृक्ष होत राहतो. हे केवळ ‘दिसणं’ नसतं, तर ते ‘दर्शन’ असतं. पंढरपूरला पहिल्यांदा गेलो तेव्हा रांगेतून चालत होतो. ही रांग अशीच अजून बराच काळ चालणार असं वाटत असतानाच अचानक एका वळणानंतर प्रत्यक्ष पाण्डुरङ्गच समोर आला होता. काल तसंच गाडीतून जाता-जाता; हिमालयाचं जंगलांनी भरलेलं हिरवं हिरवं रूप पाहत असतानाच, एका वळणावर, ‘तो’ असाच त्याच्या हिमाच्छादित, भव्य, ‘पाण्डुरङ्ग’ रूपातच समोर आला. क्षितिजावर दृष्टी जाईल तिथपर्यंत त्याचं ते विश्वरूप पसरलेलं होतं. मी बर्फाच्छादित महापर्वत काही पहिल्यांदाच पाहात नव्हतो. याआधी मी आल्प्स आणि रॉकीज पाहिले होते, त्यात फिरलो होतो. त्यांचं सौंदर्य, त्यांची भव्यताही अद्भुतच आहे. पण हिमालयात दिसलं ते ‘पावित्र्य’,...

पीछे   रेडियो पे   गाना चल रहा है.... हाथ थे मिले की   जुल्फ   चाँद की सवार दूँ होठ   थे खुले की हर बहार को   पुकार   दूँ दर्द था दिया गया की हर दुःखी को प्यार दूँ और सांस यों की स्वर्ग भूमि पर उतार दूँ                     और   मैं   सोच रहा हूँ....                     जो यकीनन पाया उसका ,                     जो शायद पाया होगा उसका भी ,                     जो पा सकते थे... नही पाया , लेकिन उसकी   जानिब   दो कदम चले तो सही                     इसी खुशी का एहसास ,                     खुद ही खुद को , बिना-थके ,  दिलाते   रहने का ही                     जश्न मनाने के इस  ...

एखादी गोष्ट, ओळ, कविता, सुभाषित किंवा इतर तपशील, स्मरणात ठेवण्याच्या आपल्या स्वतःच्या प्रक्रियेचा आपण किती वेळात जाणीवपूर्वक विचार करतो? म्हणजे ज्या गोष्टी आपल्या लक्षात राहतात त्या ‘का’ राहतात? त्यासाठी आपण काय केलेले असते?   ते इतर गोष्टींच्या बाबतीत आपल्याला हुकमी पद्धतीने करता येऊ शकते का? येऊ शकेल का?   तसेच या उलट, ज्या गोष्टी आपली इच्छा असूनही लक्षात राहत नाहीत त्या ‘का’ राहात नाहीत? या व अशा प्रश्नांचा यात समावेश होईल माझ्या स्वतःच्या बाबतीत हा विचार करू जाता मला एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवते, ती म्हणजे जी गोष्ट लक्षात ठेवायची, त्याची काही तार्किक संगती लागल्याशिवाय ती गोष्ट माझ्या लक्षात राहात नाही. विशेषतः काव्यपंक्तिंच्या किंवा सुभाषितांच्या बाबतीत, अनेक वेळा गद्य वाक्यांच्या, थोरामोठ्यांच्या उक्तिंच्या बाबतीत सुद्धा, त्या लक्षात ठेवण्याची प्रक्रिया बहुदा पुढील प्रमाणे होते - मूळ वाचनाचा / पंक्तींचा अर्थ समजावून घेणे त्यामधील विचारांचा प्रवाह कसा वाहतो त्याचे आकलन करून घेणे त्या प्रवाहाचे जे काही नैसर्गिक विभाग होतात, ते विभाग, म्हणजेच पंक्तिंचे तुकडे समजून घेणे त...

लता गेली. पण म्हणजे नेमकं काय झालं ? तिची गाणी , त्यातून तिने निर्माण केलेलं विश्व तसच आहे ना ? ते कुठेच गेलं नाहीए. जाणारही नाहीए. हवी तेव्हा ती गाणी ऐकता येणारच आहेत की? त्यात तिचा तोच सूर , तीच आर्तता , तोच नेमकेपणा , तीच जादू , तेच संगीत , तोच नॉस्टॅल्जिया असणार आहे. तिची ‘नवीन’ गाणी ऐकायला मिळणार नाहीत म्हणायची तर तिने गाणं थांबवून आता उणीपुरी वीस वर्षं होत आली होती. म्हणजे तिच्या जाण्याने नवीन चांगली गाणी आता येणार नाहीत असंही नाही. बरं , वैयक्तिक ऋणानुबंध म्हणाल तर तोही नाही. प्रत्यक्ष परिचय नाही. कधी कुठे एकत्र काम केलय असही नाही. मग लता ‘गेली’ म्हणजे नेमकं काय झालं ? ही बातमी ऐकल्यावर नि:शब्द , सुन्न होण्यासारखं नेमकं काय घडलंय ? तिच्या जीर्ण झालेलं शरीरानं आणखी किती वर्षं तग धरायला हवा होता ? ‘ वासांसि जीर्णानि...’ हे तिच्या बाबतीत खरं नाही का ? की कुणाच्याही मृत्यूने होते तशी आपल्या स्वत:च्या मर्त्यपणाची जाणीव याही मृत्यूने आपल्याला झाली इतकंच ? ❖❖❖ इयत्ता नववीत असताना मी व मा‍झ्या आतेभावाने जुनी गाणी ऐकायला व जमवायला सुरुवात केली. तेव्हापासून पुढची अनेक ...

Lata is   gone . But what does it mean? Her songs, the universe she weaved through them, is still here, isn’t it? It is not going anywhere. Her songs are available to us to listen to them, whenever we wish. They will have the same sur, intensity, precision, magic, music, and nostalgia they always had. It is not about her 'new' songs either. She had stopped singing for almost two decades now. So, it is not that we were going to miss 'new' songs sung by her. It is also not about any personal connections. We were not acquainted with each other. We never worked together on any project. So,  what does  'gone'  mean? Why should the news of her passing make me speechless, vacant, barren, desolate? How long was her withered body supposed to hold on? Does  Vasaansee jeerNaane   not apply to her? Or is it that her death only reminds me of my own mortality, just as the death of anyone else would? Is that all? ***********************************************************...